Engines hebben een rijke en fascinerende geschiedenis, evoluerend van mechanische illusies in de 18e eeuw tot de huidige bovenmenselijke kunstmatige intelligentie. De engine heeft in het schaken de manier van spelen en het analyseren fundamenteel veranderd.
De eerste "schaakmachine" was de Mechanical Turk, gecreëerd in 1770. Deze kon autonoom te schaken maar werd toch door een verborgen mens bediend zo bleek later.
Veel recenter in 1912 bouwde Leonardo Torres Quevedo El Ajedrecista het eerste echte geautomatiseerde schaakapparaat. Deze elektromechanische machine kon autonoom bepaalde schaakeindspelen uitspelen en winnen. Na de uitvinding van de computer legden Alan Turing en Claude Shannon in de jaren 50 met theoretische en eenvoudige schaakprogramma’s de basis voor computerschaak.
In 1957 ontwikkelde Alex Bernstein op IBM 704 Mainframe de eerste geautomatiseerde schaakengine die zeer langzaam een volledige partij kon spelen.
In de jaren 60 en 70 versnelde de ontwikkeling dankzij hoofdzakelijk softwarematige vooruitgang. Engines zoals MacHack VI en Belle boekten succes in computerschaaktoernooien.
De jaren 80 en 90 brachten belangrijke doorbraken: Deep Thought was de eerste engine die tijdens een toernooi een grootmeester versloeg en evolueerde naar IBM's Deep Blue.
In 1997 versloeg Deep Blue op beroemde wijze de regerend wereldkampioen Garry Kasparov in een wedstrijd, dit moment was een mijlpaal voor AI en schaakcomputers.
De jaren 2000 kwamen sterkere engines zoals Fritz, Rebel, Junior en later Rybka en Houdini, die de beste menselijke schakers in kracht overtroffen.
In de jaren 2010 werden open-source neurale netwerk engines geïntroduceerd zoals Stockfish en Leela Chess Zero. Deze engines maken gebruik van geavanceerde evaluatietechnieken en zelflerende systemen. Ze domineren computerschaakcompetities en dienen als onmisbare analysetools voor schakers van de amateurs tot de wereldtop. Moderne interfaces maken ze toegankelijk voor elk niveau en tegenwoordig zijn engines essentieel geworden in de schaaksport.
Gelukkig zijn elektronische hulpmiddelen verboden en mochten wij het afgelopen zaterdag op eigen kracht doen. Met wikken en wegen zochten we zo de beste voortzetting in onze partijen en die werd zeker niet altijd gevonden!
13:00 uur
Na een openingswoord van de teamleider van het Eerste begon voor het Tweede dan ook het seizoen. Tegenstander in deze eerste ronde waren de reserves van Landau-Terneuzen die met 6x Terneuzen en 2x Axel naar Souburg waren gekomen. Vorig seizoen leden wij tegen dit team onze grootste nederlaag dus we waren vooraf gewaarschuwd. Met de zaal netjes, goede koffie en Martin Koolhoven als barman waren we er helemaal klaar voor.
14:40 uur
Op de meeste borden was de partij nog in ontwikkeling maar voor Roel met wit aan bord 6 was er weinig te wikken en wegen tegen Willem Frouws. Door de passieve opstelling van zwart was het winstplan direct duidelijk. Roel kon eerst zijn e-pion doordrukken en niet veel later de f-pion waarmee Willem in onoverkomelijke problemen kwam.
Diagram 1 na zet 18. Pf8?
19. f5! +4.26 de partij ging nog kort verder 19. … Ld7 20. Df2 gxf5 21. Pxf5 Le6 22. Pxg7! 1 – 0
15:20 uur
Onze Brandon, wiens ontstaan na Fritz plaatsvond, speelde met wit aan bord 8 tegen Gerard de Winter. Hoewel het gezegde luidt: ‘oktober met groene blaan, duidt een strenge winter aan’ was Gerard gelukkig niet streng voor Brandon en liet hem een prachtige knol op c5 zetten.
Diagram 2 na zet 18. Lg5
Brandon voerde rustig de ogenschijnlijke druk op maar de engine geeft aan dat er met 18. … h6 =0.00 nog weinig aan de hand is. Gerard verkoos om niet te rokeren, door in bovenstaande stelling 18. … Pd8? te spelen. Hiermee kreeg Brandon een beslissend voordeel: 19. Lxd8 +2.93 en de partij ging verder met 19. … Kxd8 20. De3 Lxf3 21. Dxf3 Te7 22. De3 Kc7 23. a4 Ta8 24. Ta1 Lxc5. Nu vond Gerard het wel mooi geweest met dat paard in zijn stelling.
Diagram 3 na zet 24. … Lxc5
Brandon nam terug met 25. dxc5 +5.51 en na 25. … Db7 26. axb5 axb5 27. De5+ was de conclusie dat het paard weliswaar weg was maar nu de dame van Brandon geforceerd binnen kwam. Niet veel later was de partij afgelopen. 2 – 0
15:35 uur
Dolce vita Bert speelde aan de voormiddag van zijn welverdiende vakantie ook met wit. Hij nam het aan bord 2 op tegen Arjo Arendse. In een ouderwetse analyse zonder siliconen vrienden bleek dat Bert tot pakweg zet 24 een klein openingsvoordeel had. Bij een poging dit voordeel aanzienlijk uit te bouwen miste hij een simpele maar sterke riposte. Noodgedwongen leidde dit tot tempoverlies en voordeel voor zwart. Na nog een onnauwkeurigheid van Bert was het dit keer Arjo die een mogelijkheid om zijn voordeel uit te bouwen onbenut liet. Ten koste van een zwakte in de pionnenstructuur kreeg Bert nu tegenspel. In plaats van af te wikkelen naar een gelijkstaand paard-eindspel met een symmetrische pionnenstelling koos Arjo direct voor eeuwig schaak. Het punt werd gedeeld en de stukken konden weer in het doosje. 2 ½ – ½
15:40 uur
Good old Max nam weer eens plaats aan ons eerste bord en had dus zwart tegen Sven de Putter. Beknopt kwam dit neer op: met een pion voor in een mindere stelling deelt Max het punt nadat zijn tegenstander de winst had gemist.
Diagram 4 na zet 19. Lf3
In bovenstaande stelling beschikt de engine met 19. … d5 +1.10 over de beste voorzetting voor zwart. Hoewel Max fysiek 1 pion voor staat geeft de engine aan dat hij er eigenlijk 1.1 achter staat.
Al wikkend besloot Max tot het waanzinnige 19. … Te8? waarmee voor Sven middels 20. Db3+ +5.72 de winst voor het oprapen lag. Althans de engine heeft het zo gevonden, achter het bord is het een stuk lastiger.
Na 20. … Pd5 21. Lxd5+ cxd5 22. Dxd5+ Kh8 23. Lxf6! gaat het niet goed voor zwart.
Diagram 5 na variant 23. Lxf6!
23. … gxf6 24. Dxd6 Ld7 25. Txe8+ Dxe8 26. Dxd7 en wit heeft aan beide vleugels een pion meer.
Na 20. Db3+ hoeft uiteraard het paard er niet tussen echter de andere varianten worden door de engine als nog minder voor zwart beoordeeld.
Na 20. … Kh8? 21. Lxb6 axb6 22. Txd6 Ld7 23. Df7!
Diagram 6 na variant 23. Df7!
Er is nu een probleem op voor zwart op g7 en d7.
Na 20. … Kf8? 21. Lc5 Pd5 22. Lxd5 cxd5 23. Dxd5!
Diagram 7 na variant 23. Dxd5!
23. … Txe2 24. Lxd6+ Te7 25. Te1 en de druk op e7 wordt te groot voor zwart.
Overigens loopt het in deze variant na 24. … Ke8 met de zet 25. Dg8+ mat in 7.
Na 20. … d5? 21. Lxb6 axb6 22. Lxd5+ cxd5 23. Txd5!
Diagram 8 na variant 23. Txd5!
Ook deze variant gaat vreselijk mis voor zwart.
Dan terug naar de partij, daar was het verloop van het restant een stuk minder spectaculair. Na 19. Lf3 (zie diagram 4) en 19. … Te8? ging de partij als een kaars uit met 20. Txe8+ Dxe8 21. Te1 Df8 22. Db3+ en een remiseaanbod. Daar is dan toch op de valreep de dame op b3 maar nu is het niet direct gewonnen. Volgens de engine is 22. … d5 +0.43 op dit moment de beste zet voor zwart. Max nam het aanbod aan waarmee de tweede remise van deze middag resulteerde in een comfortabele voorsprong. 3 – 1
16:50 uur
Van de aan de bond opgegeven spelers was Erik Wolf verhinderd maar met Paul van Rooijen hadden we hier zeker een goede vervanger voor. Met zwart aan bord 3 nam Paul het op tegen Ayla Vincent de enige dame in het schakersgezelschap. Na een korte analyse is het oordeel dat Paul na een minder nauwkeurige zet in de opening bekwaam werd weggeschoven. Dit is niets voor Paul maar gaf wel een punt aan onze bezoekers. 3 – 2
16:55 uur
In tegenstelling tot de vincent van Landau-Terneuzen had onze Vincent een ongelukkige middag tegen Willy Simons. Met zwart aan bord 7 gaf hij slordig met 15. Le3, d5? 16. Lxb6, Dd6 17. Le3 +1.47 zijn dubbelpion weg. De van origine c-pion had als b-pion het bord verlaten. De engine liet zien dat enkele zetten later Vincent de kans kreeg om af te wikkelen naar een gelijkwaardige stelling.
Diagram 9 na zet 20. Tac1
Na 20. … dxe4 +0.33 Vincent heeft nu tijdelijk 3 pionnen op e-lijn. De reeks 21. Pg5 Dd7 22. dxe4 h6 23. Pf3 Pxe4 24. c4 Pf4 resulteert in een gelijkwaardige stelling die nog alle kanten op kan.
Vincent ging echter de Keniaanse bietenbrug op door direct 20. … Pf4 te spelen.
Na 21. Lxf4 +4.24 gevolgd door 21. … exf4 22. e5 heeft wit ineens beslissend voordeel. Mede door een hardlopende c-pion die razendsnel op c6 stond wist Willy het voordeel te verzilveren. Onze voorsprong was als sneeuw voor de zon verdwenen. 3 – 3
17:40 uur
Eric speelde met zwart aan bord 5 tegen Peter de Putter. Na een te passieve behandeling van de opening door Eric, kwam hij gelukkig een pion voor. Peter had wel voldoende compensatie maar dit soort stellingen zijn meestal wel aan Eric toevertrouwd. Helaas dit keer niet, een blunder door schaak op te heffen met een toren zet ging ten koste van een pion en daarna stortte de stelling van Eric helemaal in. Het dame-eindspel dat overbleef met een pion meer voor wit, is zeker voor de engine eenvoudig te winnen. Voor de schaker is dit wat lastiger.
Diagram 10 na zet 49. Db6
Beste voortzetting voor zwart 49. … Dd5 +5.00 ja, dit lijkt dus totale onzin maar zo eenvoudig is dit eindspel op ons niveau nog niet, een verkeerde zet is zo gedaan.
Wit kan niet een pion ruilen want dan blijft er een remise eindspel over, zwart moet gaan voor eeuwig schaak.
50. Kg3? =0.00 dit is precies wat zwart wil met 50. … Dg5+ loopt de witte koning er niet meer uit.
50. f4? =0.00 en passant slaan met 50. … exf3+ en het punt kan worden gedeeld.
50. Dd4+? =0.00 dameruil kan niet, na 50. … Dxd4 51. exd4 blijft een remise eindspel over.
Uiteindelijk wist Peter door een goede samenwerking met de dame zijn koning op f4 te krijgen. Het op halen van de zwarte e-pion en daarmee 2 pionnen voorsprong te hebben was voor Eric niet meer nodig. 3 – 4
17:50 uur
De spannendste pot van deze middag werd gespeeld aan bord 4 waar Henrik het met wit opnam tegen Kees Freeke. Laat ik het politiek correct op te schrijven: na wat onhandige manoeuvres in de opening van onze nieuwe teamleider verzuimde Kees om groot voordeel te pakken. En verder, in het middenspel herpakte Henrik zich en won een pion. Op de borden naast hem zag hij het langzaam mis gaan waarmee het besef groeide dat een resultaat noodzakelijk was.
Vervolgens liet Henrik zich verrassen door een damezet, kwam in de problemen en ruilde op het verkeerde moment de dames. De pion voorsprong had op het bord kunnen blijven want dan had Kees de dames moeten ruilen. Nu bleef een moeilijk toreneindspel over waarbij het een geluk was dat Kees haast meer pionnengroepjes had dan pionnen.
Diagram 11 na zet 44. Kg3
De engine laat snel zien dat er een vijftal voorzettingen zijn om dit met zwart remise te houden.
44. … Tc4 =0.00 gevolgd door 45. Kf2 f5
44. … a5 =0.01 gevolgd door 45. Kf4 Tc4+
44. … h5 =0.03 gevolgd door 45. gxh5 a5
44. … Tb2 =0.04 gevolgd door 45. Te7 a5
44. … c6 =0.04 gevolgd door 45. Kf4 Tc4+
Gelukkig zijn er ook een groot aantal zetten niet goed, waaronder de zet die Kees speelde 44. … Kg6
Nu is 45. Te7 +5.09 is de snelste weg naar een punt. Henrik speelde 45. Kf4 wat nog steeds groot voordeel geeft. De witte koning is op weg naar de c-lijn.
De partij ging verder met 45. … Tc4+? nu moet 46. Te4! +5.26 worden gespeeld. Na 46. … Tc1 47. Te7 Tc4+ volgt 48. Ke3 Tc3+ 49. Kd4 +5.88 en wit blijft bij het winstplan.
Blijkbaar zat er een kleine hapering in de motor van Henrik want zijn koning kon het niet vinden en ging met 46. Kf3 terug! De stelling vervlakte en na 46. … a5 47. Tb3 axb4 =0.00 lijkt het remise te worden. Vervolgens kwamen de zetten 48. axb4 f5 49. Tb2 fxg4+ 50. hxg4 f6 51. Tb1 =0.00 op het bord.
Diagram 12 na zet 51. Tb1
De evaluatie van de stelling is al enige zetten totaal gelijk. En ook na 51. … Tc3+ 52. Ke4 c6 53. b5 cxb5 54. Txb5 Kf7 55. Kd5 Td3+ 56. Kc6 =0.00 kan zwart het remise houden.
Diagram 13 na zet 56. Kc6
Met 56. … Ke6 =0.00 gaat het punt uiteindelijk gedeeld worden. Na 57. Kb7 Td7+ 58. Kc6* Td4 59. Kc7 Txg4 60. c6 Tc4 61. Kb7 Kd6 62. Tb1 f5 63. Td1+ Ke6 64. c7 f4 65. c8D+ Txc8 66. Kxc8 is het remise.
Gelukkig ging de partij verder met 56. … Td4? en werd de kans op remise alsnog door Kees om zeep geholpen.
Na 57. Kb7 is dit er geen mogelijkheid tot remise meer omdat zwart met 57. … Td7+ 58. Kc6 Ke6 wel dezelfde stelling bereikt (zie *) alleen nu is wit aan zet: 59. Tb4! +8.39 een wereld van verschil.
Het slotakkoord van de partij was 57. … Txg4 58. c6 Ke7 59. c7 en Henrik trekt het punt uit het vuur en bezorgd het team toch maar mooi een matchpunt. 4 - 4
Sk Souburg II (1859) - Landau-Terneuzen II (1781) 4 - 4
1. z Max Toetenel (1876) - Sven de Putter (1859) ½ - ½
2. w Bert Henderikse (1876) - Arjo Arendse (1874) ½ - ½
3. z Paul van Rooijen (1906) - Ayla Vincent (1818) 0 - 1
4. w Henrik Westerweele (1992) - Kees Freeke (1702) 1 - 0
5. z Eric van Driel (1771) - Peter de Putter (1830) 0 - 1
6. w Roel Schroevers (1840) - Willem Frouws (1664) 1 - 0
7. z Vincent Sleuyter (1781) - Willy Simons (1744) 0 - 1
8. w Brandon Haasbroek (1833) - Gerard de Winter (1759) 1 - 0